معرفی کتاب‌های عاشورایی
کتاب‌های عاشورایی به مشهورترین کتاب‌هایی قدیمی و معتبر که در طول تاریخ بعد از عاشورا مورد توجه محبین اهل بیت، شیعیان، مسلمانان و محققان جهان واقع شده است گفته می‌شود، این کتاب‌ها به زبان فارسی و عربی نگارش شده، و به شهادت امام حسین(علیه السلام) و مصائب واقعه کربلا پرداخته اند. از جمله می‌توان به کتاب‌های مانند: روضة‌الشهداء، مقتل‌ ابی‌مخنف، نفس المهموم، اللهوف، مثیرالاحزان و طوفان البکاء اشاره داشت. در این بررسی مختصر به معرفی چند کتاب معروف و مشهوری که مورد توجه مداحان، سخنرانان و تعزیه خوانان بوده، اشاره شده است.

کتاب مقتل‌ ابی‌مخنف(مَقْتَل‌ُ الْحُسَین)
مَقْتَل‌ُ الْحُسَین نخستین مَقتل دربارهٔ واقعۀ عاشورا و شهادت امام حسین(علیه السلام)، نوشتهٔ ابومخنف (درگذشت ۱۵۷ق). این کتاب دو نسل پس از واقعه عاشورا نگاشته شده و به جهت شهرت گردآورندۀ آن، به «مقتل‌ ابومخنف»، شهرت یافته است. این مقتل تا قرن چهارم موجود و در اختیار مورخانی چون طبری و ابن اعثم بوده است، اما در قرون بعدی مانند دیگر آثار ابومخنف، از میان رفته است. جواد سلیمانی این کتاب را با عنوان «نخستین گزارش مستند از نهضت عاشورا»، به فارسی ترجمه کرده است.(ابومخنف، وقعة الطف، ۱۳۶۷ش، ص۷.)
مقتل ابی مخنف، نخستین مقتل درباره واقعه عاشورا است. زمانی که وی نگارش مقتل الحسین را آغاز کرد، هنوز برخی از شاهدان مورداعتمادِ واقعه کربلا، در قید حیات بودند.(ابومخنف، وقعة الطف، ۱۳۶۷ش، ص۱۹و ۲۰.)

1)کتاب روضة الشهداء
رَوْضَةُ الشُّهَداء، مشهورترین کتاب فارسی درباره شهادت امام حسین(علیه السلام) و مصائب واقعه کربلا، اثر ملاحسین واعظ کاشفی (متوفای ۹۱۰ق) است. این کتاب که از نخستین‌ نمونه‌های مقتل‌نگاری به زبان فارسی است. روضة الشهداء به‌گونه‌ای مورد توجه مخاطبان قرار گرفت که فراگیر شدن مراجعه به آن و خواندن آن در مجالس عزاداری امام حسین(علیه السلام) در ایران موجب شد تا اصطلاحات روضه و روضه‌خوانی وارد ادبیات فارسی شوند. روضة الشهداء سبب شد تا مقتل‌هایی از این دست در عصر صفویه و قاجاریه به نگارش درآید. روش نگارش کتاب روضة الشهداء را نه تحقیقی و تاریخی، بلکه داستان‌ سرایانه دانسته‌اند.(جعفریان، ملاحسین واعظ کاشفی و کتاب روضة الشهداء، ص۲۶۰.)

روضة الشهدا کتابی فارسی، تألیف مولی واعظ حسین بن علی کاشفی بیهقی (۸۴۰-۹۱۰ق) است که موضوع آن نقل مصیبت‌ها و ابتلاهای اهل بیت(علیهم السلام) به ویژه امام حسین(علیه السلام) است که در واقع هدف اصلی کتاب نیز همین بخش دانسته شده است. روضة الشهدا از همان ابتدا در ایران انتشار یافت. و نسخه‌های متعددی از آن در کتاب‌خانه‌های گوناگون موجود است. هم‌چنین چندین بار تلخیص شده و نیز به زبا‌ن‌های متعدد از جمله ترکی، هندی و دکنی ترجمه شده است. نخستین بار ۲۰ سال بعد از تأیف به نظم‌ درآمد و چندین ترجمه ترکی دارد.(جعفریان، «ملاحسین واعظ کاشفی و کتاب روضة الشهداء»، ص۲۶۳.)
این کتاب نخستین بار سال ۱۲۸۷ش در لاهور و سال ۱۳۳۱ش در بمبئی و سپس سال ۱۳۳۳ش در تهران به چاپ رسیده است. این کتاب با تصحیح و مقدمه ابوالحسن شعرانی عالم مشهور شیعی قرن چهاردهم در چاپ‌های متعدد منتشر شده است. در سال ۱۳۹۹ش، چاپ انتقادی این کتاب با تصحیح حسن ذوالفقاری، ادیب و پژوهشگر ادبیات عامه، و همکارانش به‌همت انتشارات علمی و فرهنگی به چاپ رسید.(کاشفی، حسین بن علی، روضة الشهدا، ۱۳۹۴ش.)

مهم‌ترین کتاب تاریخ عاشورا
به گفته مظاهری پژوهش‌گر آیین‌های شیعی، روضة الشهداء بدون اغراق مهم‌ترین کتاب تاریخ عاشورا از حیث تأثیرگذاری و شهرت است.(مظاهری، تراژدی جهان اسلام، ۱۳۹۷ش، ج۱، ص۶۲.)

نقشی مهم کتاب روضة الشهداء
رسول جعفریان تاریخ‌پژوه برای این کتاب نقشی مهم در گسترش تشیع در ایران قائل است و آن را سند مهمی بر این مطلب دانسته که مجالس سالانه سوگواری عاشورا به شکل بسیار حادّ در زمان کاشفی رایج بوده است...(جعفریان، «ملاحسین واعظ کاشفی و کتاب روضة الشهداء»، ص۲۷۰؛ جعفریان، تأملی در نهضت عاشورا، ۱۳۸۱ش، ص ۳۵۷.)

روضة الشهدا، سرآمد ادبیات شیعی
چلکوفسکی ایران‌شناس آمریکایی، روضة الشهدا را سرآمد ادبیات شیعی دانسته که منبع تغذیه شاعران، نویسندگان و داستان‌سرایان متعددی شده و هیچ کتاب دیگری تا این حد تأثیر غیرمستقیم بر توده‌های ایران نگذاشته است. او در مقاله خود همه آیین‌های تعزیه، دسته عزاداری، پرده‌خوانی را تحت تأثیر روضة الشهدا می‌داند. همچنین، این کتاب از متون تأثیرگذار در آیین مناقب‌خوانی و عاملی برای تلفیق آن با روضه‌خوانی تلقی شده است.(چلکووسکی، «روضة الشهدا و هنرهای نمایشی در ایران»، ص۹۹.)

روضة الشهدا، نخستین مقتل فارسی
به گفته آقابزرگ تهرانی کتاب‌شناس معروف برخی احتمال داده‌اند این کتاب، نخستین مقتل فارسی بوده که در میان فارسی‌ زبانان انتشار یافته؛ به حدی که به خواننده آن «روضه‌‌خوان» می‌گفتند و این نام گسترش یافته است و به هر خواننده مصائب نیز «روضه‌خوان» می‌‏گفتند.(تهرانی، الذریعه، ج۱۱، ص۲۹۴.)

ساختار کتاب روضة الشهدا
کتاب شامل ۱۰ باب و یک خاتمه است که به اجمال زندگی دوازده امام را دربردارد، ولی هدف اصلی نویسنده، پرداختن به مصائب امام حسین(علیه السلام) است. و ابتلای انبیاء و ستم‌‏های قریش به پیامبر(ص) را مقدمه بحث اصلی قرار داده است و در هر بخش گریزی به مصیبت‌های امام حسین(علیه السلام) می‌زند.(جعفریان، ملاحسین واعظ کاشفی و کتاب روضة الشهداء، ص۲۶۳.)
بنابر این نیمی از کتاب به زندگی انبیا از حضرت آدم تا پیامبر اسلام و نیز زندگی حضرت فاطمه(س)، امیرالمؤمنین و دیگر ائمه شیعه پرداخته است و مطالبی در باره برخی از سادات نیز در آن مطرح شده است.(جوادی، بررسی کتاب روضة الشهداء، ۱۳۸۹ش، ص۲۴۳-۲۴۴.)

ابواب کتاب روضة الشهدا
باب اول: در ابتلای جمعی از انبیاء علیهم التحیة و الثناء
باب دوم: در جفای قریش و سایر کفّار با حضرت سید ابرار و...
باب سوم: در رحلت حضرت سید المرسلین(سلی الله علیه و ال وسلم)
باب چهارم: در بعضی از احوال سیدة النّساء فاطمه زهرا(سلام الله علیها)
باب پنجم: در بعضی از اخبار و حالات علی(علیه السلام) از ولادت تا هنگام شهادت
باب ششم: در بیان فضایل و حالات امام حسن (علیه السلام) از ولادت تا شهادت
باب هفتم: در مناقب و فضایل امام حسین(علیه السلام) از ولادت تا شهادت
باب هشتم: در شهادت مسلم بن عقیل بن ابی طالب(علیه السلام) و بعضی از فرزندان او
باب نهم: در رسیدن امام حسین(علیه السلام) به کربلا و محاربه شدید او با اعداء
باب دهم: در وقایعی که به اهل بیت بعد از واقعه کربلا پیش آمده است.
خاتمه: پیرامون اعقاب و اخلاف پیشوایان معصوم (علیهم السلام).(کاشفی، روضة‌الشهداء، ۱۳۸۲ش، ص۲۴.)

2)کتاب طوفان البکاء
طوفانُ البُکاء فی مَقاتِلِ الشُّهَداء کتابی فارسی در مصائب اهل بیت پیامبر(صلی الله علیه و آل و سلم) به ویژه امام حسین(علیه السلام)، نوشته محمد ابراهیم جوهری هروی است. بخش کوتاهی از کتاب به زندگانی مختار و برخی موضوعات دیگر می‌پردازد. در دوره قاجاریه از این کتاب در تعزیه استفاده می‌شد. طوفان البکاء سالیانی مورد توجه مداحان و ذاکران اهل‌بیت‌ بوده و از زمان نگارش(۱۲۵۰ق) تاکنون بارها به چاپ رسیده است. از ویژگی‌های این کتاب، استفاده از زبان ساده و صنایع ادبی چون براعت استهلال است. طوفان‌البکاء از معروف‌ترین‌ مقتل‌های‌ فارسی‌ و به‌ نثر و نظمی‌ روان‌ است‌، اما از بی‌مأخذ بودن‌ بعضی‌ مطالب‌ آن‌ انتقاد شده‌ است‌. این‌ کتاب‌ سال‌ها مورد توجه‌ ذاکران‌ و مداحان‌ اهل‌بیت‌ بوده‌ است.(حبیب‌آبادی‌، مکارم‌ الآثار، ۱۳۵۲ش‌، ج‌۴، ص‌۱۴۳۹.)

طوفان البکاء در عصر قاجار
تعزیه‌سازان و تعزیه‌خوانان دوره قاجاریه برخی اشعار و قطعات این کتاب را عیناً و یا با اندکی تغییر در نسخه‌های تعزیه‌ها می‌آوردند.
این سفینه گشته طوفان البکا نامش که خود / در نجات عاصیان با کشتی نوح آشناست
خواستم تاریخ طوفان البکــا از جــوهری / گفت طوفان البکا ابیات طـوفان البــکاست

چاپ کتاب طوفان البکاء
طوفان‌البکاء در ۱۲۵۰ق نگارش یافت، این کتاب نخستین‌ بار در ۱۲۵۸ق در تهران به چاپ رسید، و تحت عنوان کتاب جوهری شهرت بسیاری دارد. این کتاب بارها به چاپ رسیده است؛ نسخه‌های خطی بسیاری از این اثر در کتابخانه‌های ایران وجود دارد.(فهرست‌ کتاب‌های‌ چاپی‌ فارسی‌، ۱۳۵۰-۱۳۵۵ش‌، ج‌۳، ستون‌۳۴۷۰-۳۴۷۱) طوفان البکاء با ۵۸ چاپ مصور، بیشترین چاپ مصور در کتاب‌های دینی را دارد. کتاب «چهل توفان» به بررسی چاپ‌های سنگی آن می‌پردازد.(چهل طوفان(بررسی تصاویر چاپ سنگی طوفان البکاء فی مقاتل الشهدا)، بنیاد محقق طباطبایی.)

3)کتاب نفس المهموم
نَفَسُ المَهْموم فی مُصیبَةِ سیّدنا الحُسَیْن المَظْلوم، کتابی درباره واقعه کربلا و وقایع پس از آن است که به شیوه مقتل‌نگاری، توسط شیخ عباس قمی، نوشته شده است. سیر مطالب کتاب از ولادت امام حسین(علیه السلام) آغاز شده و سپس مناقب امام سوم شیعیان ذکر شده و آنگاه تمام وقایع مربوط به واقعه کربلا شرح داده شده است. میرزا ابوالحسن شعرانی و محمدباقر کمره‌ای این کتاب را به زبان فارسی ترجمه کرده‌اند. کتاب آه، نوشتۀ یاسین حجازی، ویرایش و بازخوانیِ «ترجمۀ فارسیِ ابوالحسن شعرانی از نفس المهموم» است. نام این کتاب برگرفته از حدیث امام صادق(علیه السلام) است که فرمود: «نَفَسُ المَهمومِ لِظُلمِنا تَسبیحٌ وَ هَمُّهُ لَنا عِبادَةٌ وَ کِتمانُ سِرّنا جِهادُ فی سَبیلِ اللهِ»(نَفَس کسی که به خاطر مظلومیت ما اندوهگین شود تسبیح است، اندوه بر ما عبادت است و کتمان و پوشاندن راز ما جهاد در راه خداست.) امام صادق(علیه السلام) سپس فرمود: واجب است که این حدیث با طلا نوشته شود.(شیخ مفید، الأمالی، ۱۴۱۳ق، ص۳۳۸.) محدث قمی از آنجا که کتاب نفس المهموم، یادآور مصیبت‌های اهل بیت است، این نام را برگزیده است.

4)کتاب اللهوف
أللُّهوف عَلى قَتْلَى الطُّفوف یا اَلمَلْهوف عَلی قَتْلَی الطُّفوف مشهور به لُهوف، از مقتل‌نگاری‌های مشهور شیعیان در بیان مصائب واقعه کربلا و شهادت امام حسین(علیه السلام)، نوشتۀ سید ابن طاووس (متوفای ۶۶۴ق). نویسنده، کتاب را برای مسافران عتبات و زائران حرم امام حسین(علیه السلام) و به‌صورت مختصر نوشته و به همین سبب، سلسله اسناد روایات را حذف کرده و تنها آخرین راوی یا منبع روایت را ذکر نموده است. کتاب لهوف وقایع مرتبط با امام حسین(علیه السلام) را از قبل از تولد وی تا رویدادهای پس از واقعه عاشورا در بر می‌گیرد. به‌گفته محمد اسفندیاری عاشورا پژوه (زاده ۱۳۳۸ش)، ابن‌طاووس اولین کسی است که قیام امام حسین(علیه السلام) را بر اساس شهادت عرفانی تبیین کرده است. با این حال نویسنده از ذکر مطالب اغراق‌آمیز خودداری کرده است. چند ترجمه فارسی از کتاب لُهوف منتشر شده است؛ از جمله ترجمه سید احمد فهری با نام «آهی سوزان بر مزار شهیدان» و برگردان محمدمحمدی اشتهاردی با ‌نام «غم‌نامه کربلا». کتاب الملهوف علی قتلی الطفوف یا اللهوف علی قتلی الطفوف، مشهور به کتاب لهوف، از کتاب‌های مقتل‌نگاری شیعه درباره واقعه کربلا و به زبان عربی است. این کتاب نوشته سید ابن طاووس است و در قرن هفتم هجری تدوین شده، اما در کنار منابع و مقاتل دست اول قرار گرفته است.(صادقی کاشانی، تصحیح و منبع‌شناسی کتاب الملهوف، ۱۳۹۹ش، ص۱۹.)

5)کتاب مثیرالاحزان
مُثیرُ الأحْزان وَ مُنیرُ سُبُلِ الأشجان (ترجمه: برانگیزاننده غم‌هاو چراغ راه مصیبت‌ها) کتابی در نقل مصیبت‌های واقعه عاشورا که به تناسب، از تاریخ و زندگی امام حسین(علیه السلام) نیز سخن گفته است. این کتاب را عالم شیعه، جعفر بن ابی ابراهیم، معروف به ابن نما حلی (متوفای ۶۸۰ق) تألیف کرده و در سه مقصد زندگانی امام حسین(علیه السلام)، وقایع عاشورا و داستان اسرا نگاشته است. از این کتاب که با عنوان مقتل ابن نما نیز یاد شده، ترجمه‌ای به زبان فارسی با عنوان «در سوگ امیر آزادی» منتشر شده است.

6)کتاب فیض الدموع
فَیضُ الدُّمُوعِ و عَبْرَةُ المُسْتَهام (ریزش اشک‌ها و اشک محزون و دل‌شکسته)، مقتلی به زبان فارسی نوشته محمدابراهیم نواب تهرانی ملقب به بدایع‌نگار در دوران قاجاریه. این اثر با نثری ساده و به فارسی فصیح و بلیغ، ماجرای عاشورا را بازگفته است. ماجرای کتاب با تولد امام حسین(علیه السلام) آغاز و با بازگشت کاروان اسرا به مدینه پایان یافته است. نویسنده به تفصیل به وقایع عاشورا پرداخته و از منابع شیعی به‌ویژه لهوف سید بن طاووس بسیار نقل کرده است، تا آنجا که برخی فیض الدموع را ترجمه اللُهوف دانسته‌اند. مقدمه این کتاب، دارای سه بخش است.
نخست: بررسی زمینه‌های نهضت حسینی. فیض الدموع مانند سایر مقاتل، با بیان تولد امام حسین(علیه السلام) و ذکر فضایل او و آنگاه مرگ معاویه و سلطنت یزید آغاز می‌شود و دربرگیرنده مقتل مسلم و دیگر شهدای کربلا و نیز غارت خیام امام و اسارت خاندان او در کوفه و شام و خطبه‌های حضرت زینب(سلام الله علیها) و امام سجاد(علیه السلام)در مجلس یزید است.(جلالی‌زاده، نگاهی به آثار مذهبی بدایع‌نگار با تکیه بر کتاب «فیض الدموع»، ۱۳۷۹ش.)

7)کتاب تذکرة الشهداء
تَذْکِرَةُ الشُّهَداء کتابی است به زبان فارسی نوشته ملا حبیب شریف کاشانی (متوفای ۱۳۴۰ق) که موضوع و محتوای آن شرحی بر واقعه کربلا، شهادت امام حسین(علیه السلام) و یاران آن حضرت است. به این اثر به‌جهت نقل‌های ضعیفش، انتقادهایی شده است. این کتاب با عنوان «تذکرة الشهداء، مقتل الامام الحسین علیه السلام» به زبان عربی ترجمه شده‌ است. ملا حبیب الله شریف کاشانی در سال ۱۲۶۲ق (۱۲۲۴ش) در شهر کاشان متولد شد. وی در چهارده سالگی، صرف و نحو و مقدّمات را تکمیل و فقه و اصول را آغاز کرد. گفته شده کار اصلی او، پژوهش در فقه و علوم وابسته به آن بود، اما به دلیل دلبستگی شدید به امام حسین(علیه السلام) تاریخ مفصلی در شرح حال شهیدان عاشورا نگاشت.(ری‌شهری، دانشنامه امام حسین(علیه السلام)، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۱۰۵.)

8)کتاب قیام حسین(ع)
پس از پنجاه سال، کتابی با نام کامل «پس از پنجاه سال؛ پژوهشی تازه پیرامون قیام حسین(علیه السلام)»، اثر سید جعفر شهیدی، تاریخ‌نگار شیعه، که در سال ۱۳۵۸ش به چاپ رسید. شهیدی در این کتاب، در عین وفاداری به روایت‌های تاریخی، نگاه تحلیلی دارد و زمینه‌های اجتماعی، سیاسی، قومی و مذهبی را در شکل‌گیری قیام امام حسین(علیه السلام)، مورد توجه قرار می‌دهد. کتاب در ۳۰ بخش کوتاه تنظیم شده و سیر تاریخی وقایع به همراه تحلیل نویسنده، ذکر شده است. گزیده‌ای از این اثر نیز به عنوان «خلاصه کتاب قیام حسین(علیه السلام)» منتشر شده است. این کتاب در ۲۱۶ صفحه توسط دفتر نشر فرهنگ اسلامی چاپ شده، و تا سال ۱۳۹۹ هجری شمسی ۵۵ چاپ منتشر شده است.
گزیده این اثر، توسط دفتر نشر فرهنگ اسلامی در قطع پالتویی منتشر شده که بارها تجدید چاپ شده است.

9)کتاب درسی که حسین به انسانها آموخت
درسی که حسین(علیه السلام) به انسان‌ها آموخت نوشته سید عبدالکریم هاشمی‌نژاد، کتابی در تحلیل واقعه عاشورا و به زبان فارسی که در سال ۱۳۴۷ش تألیف شد. نویسنده در این کتاب با استناد به منابع دینی و تاریخی، عوامل قیام امام حسین (علیه السلام) را تبیین کرده و نقش کاروان اسیران را در فرهنگ‌سازی و استمرار نهضت امام حسین(علیه السلام) توضیح داده است. مولف کتاب در مقدمه تصریح کرده، نهضت امام حسین (علیه السلام) را نه‌ تنها یک جنبش اصیل اسلامی، بلکه حساس‌ترین فراز تاریخ انسانی می‌داند و از همین رو لازم دانسته چنین کتابی تالیف کند. به گفته هاشمی‌نژاد، او زمانی که در حوزه علمیه قم می‌زیسته، فرصتی برای نوشتن این کتاب یافته، اما موفق به تالیف آن نشده است.(هاشمی‌نژاد، درسی که حسین به انسان‌ها آموخت، ۱۳۸۲ش، ص۳.) بنابر آنچه در فهرست منابع در آخر کتاب آمده، مؤلف از منابع تاریخ اسلام و روایی بهره برده است. در میان منابع مذکور، آثاری مانند خصال صدوق، مجمع البیان، لهوف، نفس المهموم، شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، مروج الذهب، ناسخ التواریخ، مصباح المتهجد، وسایل الشیعه و وقعه صفین آمده است. این کتاب در سال ۱۳۸۲ش توسط انتشارات آستان قدس رضوی منتشر شد و پس از آن چندین بار تجدید چاپ گردید.(هاشمی‌نژاد، درسی که حسین به انسان‌ها آموخت، ۱۳۸۲ش، ص۲۷۸و۲۷۹.)

مباحث اصلی این کتاب در سه بخش نگاشته شده است:
بخش اول، عواملی که ضرورت قیام امام حسین (علیه السلام) را ایجاب می‌نمود.
بخش دوم، روش و سیاست امام حسین(علیه السلام) در شکل‌گیری قیام عاشورا.
بخش سوم، نقش حیاتی و بزرگ کاروان اسیران در به ثمر رساندن نهضت امام حسین(علیه السلام).

10)کتاب تأملی در نهضت عاشورا
تأملی در نهضت عاشورا، کتابی است به زبان فارسی نوشته رسول جعفریان. نویسنده، در ابتدا منابع تاریخی مربوط به قیام عاشورا را معرفی کرده و سپس با نگاهی تاریخی، زمینه‌های قیام و گزارش قیام از آغاز تا شهادت امام(علیه السلام) و پیامدهای اجتماعی سیاسی آن را بازنموده است. در بخش‌های بعدی کتاب، ضمن پرداختن به موضوع اربعین، به تحلیل اهداف قیام پرداخته و آثار قیام حسینی را بررسی می‌کند. رسول جعفریان علاوه بر رویکرد توصیفی نسبت به قیام حسین(علیه السلام)، در بخش‌های پایانی این کتاب رویکرد تحلیلی دارد و به چرایی قیام امام(علیه السلام) پرداخته است.

تأملی در نهضت عاشورا، در ۱۲ فصل تنظیم شده و با احتساب بخش منابع و اعلام، ۴۸۶ صفحه است.
فصل اول: درباره منابع مربوط به تاریخ قیام عاشورا
فصل دوم: زمینه‌های قیام کربلا
فصل سوم: گزارش‌نامه واقعه کربلا
فصل چهارم: گزارشی دیگر از رویداد کربلا
فصل پنجم: اربعین امام حسین
فصل ششم: حکمت شهادت امام حسین
فصل هفتم: آثار نهضت امام حسین
فصل هشتم: مروری بر کتاب کامل الزیارات
فصل نهم:ابعاد شعاری و شکلی امام حسین
فصل دهم: بستر تاریخی عزاداری اهل سنت برای امام حسین
فصل یازدهم: تحریفات عاشورا
فصل دوازدهم: روضة الشهداء ملا حسین کاشفی.(تأملی در نهضت عاشورا، ص۵-۹.)

10)کتاب لؤلؤ و مرجان
لؤلؤ و مرجان در شرط پله اول و دوم منبر روضه‌خوانان، کتابی به زبان فارسی با موضوع ویژگی‌های منبری‌ها و روضه‌خوان‌ها، نوشته میرزا حسین نوری در سال ۱۳۱۹ق (۱۲۸۰ش) است. نویسنده، اخلاص و صداقت را در اهل منبر و روضه‌خوان‌ها شرط دانسته و به نقل‌های تاریخی تحریف‌شده در روضه‌خوانی واقعه عاشورا می‌پردازد. مرتضی مطهری این کتاب را ستوده است. این اثر که آخرین کتاب نویسنده است در ایران و هند بارها چاپ و به زبان اردو و عربی نیز ترجمه و منتشر شده است.لؤلؤ و مرجان در شرط پله اول و دوم منبر روضه‌خوانان، آخرین کتاب محدث نوری است که یک سال پیش از درگذشت او در سال ۱۳۱۹ق (۱۲۸۰ش) نوشته شده است. این کتاب در ایران و هند بارها چاپ شده و ترجمه آن به زبان اردو، با ترجمه سید سعید حیدر زیدی در سال ۱۴۱۸ق در پاکستان، با نام آداب اهل منبر، در ۳۵۰ صفحه انتشار یافته است. ترجمه عربی لؤلؤ و مرجان، با نام اللؤلؤ و المرجان فی آداب اهل المنبر، در ۲۹۳ صفحه، با ترجمه ابراهیم البدوی و در سال ۱۴۲۳ق در بیروت چاپ شده است.(صحتی سردرودی، عاشوراپژوهی، ۱۳۸۵ش، ص۸۵.)

11) کتاب اَلْخَصائصُ الْحُسَینیه
اَلْخَصائصُ الْحُسَینیه با نام اصلی خصائص الحسین و مزایا المظلوم کتابی به زبان عربی تألیف شیخ جعفر شوشتری (متوفای ۱۳۰۳ق). نویسنده در این کتاب، به شرح زندگانی امام حسین(علیه السلام)، ویژگی‌های امام و قیام عاشورا پرداخته است. همچنین اهمیت مجالس حسینی و آفات آنها و نیز ثواب زیارت امام حسین(علیه السلام) از دیگر مباحث کتاب است. این اثر، چند بار به زبان فارسی ترجمه شده است مانند ترجمه سید محمدحسین شهرستانی به نام «اشک روان بر امیر کاروان».شیخ جعفر شوشتری از مجتهدان و منبریان مشهور قرن ۱۳ و ۱۴ قمری. الخصائص الحسینیه از مهمترین آثار اوست.(شوشتری، ویژگی‌های امام حسین علیه‌السلام، ۱۳۷۴ش، ص۲۱-۲۳.)

12) کتاب تحقیق درباره اول اربعین سیدالشهداء
تحقیق درباره اول اربعین حضرت سید الشهداء(علیه السلام)، کتابی به زبان فارسی اثر سید محمد علی قاضی طباطبائی، با موضوع بازگشت اهل بیت امام حسین(علیه السلام) به کربلا پس از واقعه عاشورا و به اسارت رفتن در شام. قاضی طباطبایی با بیان اقوال مختلف و استنادات فراوان، سعی کرده بازگشت اهل بیت به کربلا در روز اربعین سال ۶۱ هجری قمری را اثبات کند. قاضی طباطبایی در مقدمه کتاب، روز اربعین سیدالشهداء در میان شیعه را که ۲۰ صفر است، دارای شهرت بسیار می‌داند و معتقد است عموماً آن را روز ورود اهل‌بیت پس از خلاصی از اسارت شام به کربلا می‌دانند که زیارت مخصوصی از ائمه برای آن روز وارد شده است. وی تصریح می‌کند که از علمای امامیه تا قرن هفتم هجری، شبهه و اشکالی در این موضوع (روز ورود اهل‌بیت به کربلا) دیده نشده است.(قاضی طباطبائی، تحقیق درباره اول اربعین سیدالشهداء، ۱۳۸۳ش، ص۲.)

13) کتاب مع الحسین فی نهضته
مَعَ الْحُسَیْن فی نَهْضَتِه کتابی به زبان عربی نوشته اسد حیدر (متوفای ۱۴۰۵ق) از پژوهشگران و محققان شیعه در عراق. این کتاب، نگاهی گذرا به زندگی و قیام امام حسین(علیه السلام) است و به گفته نویسنده، هدف از آن، تحلیل کامل واقعه کربلا نبوده است. مؤلف بیشتر تلاش کرده نگاهی نهضتی، سیاسی و اجتماعی به واقعه عاشورا داشته باشد و در اثنای روایت خویش به ابهامات و غرض‌ورزی‌های نقل‌های تاریخی پاسخ گوید. کتاب در ۱۱ فصل گردآوری شده و نویسنده در پیشبرد مباحث کتاب از منابع اهل سنت نیز استفاده کرده است. این اثر چند بار به زبان فارسی ترجمه شده است. کتاب با زندگی‌نامه امام‌حسین(علیه السلام) آغاز گردیده و طی آن، حوادث زندگی حسین بن علی از زمان تولد در روزگار پیامبر(صلی الله) و سپس بعد از رحلت او و نیز در هنگام زندگی امام علی(علیه السلام) بررسی شده است. سپس از شهادت امیرالمومنین(علیه السلام) و دوران امام حسن(علیه السلام) سخن رانده شده و اوضاع سیاسی حکومت معاویه تحلیل گردیده است، قراردادی که به صلح میان معاویه و امام حسن(علیه السلام) منجر شد. در ادامه، از شخصیت فردی و اجتماعی یزید سخن به میان آمده و به موضوع ولیعهدی او پرداخته و در این میان، عکس‌العمل جامعه اسلامی در قبال این امر بیان شده است. آن‌گاه مساله آغاز خلافت یزید و موضوع اخذ بیعت از امام حسین(علیه السلام) مطرح شده و به هجرت امام از مدینه به مکه و فرستادن مسلم بن عقیل به عنوان نماینده به کوفه اشاره گردیده است. افزون بر این، به شکل‌گیری سپاه کربلا و نحوۀ ورود اجباری سیدالشهدا(علیه السلام) به این سرزمین تا پایان ۱۱ محرم سال ۶۱ قمری و وقایع و رخدادهای این دوره اشاره گردیده است.

14)کتاب رسانه شیعه
رسانه‌ شیعه؛ جامعه‌شناسی آیین‌های سوگواری و هیأت‌های مذهبی در ایران کتابی است به زبان فارسی، اثر محسن حسام مظاهری پژوهشگر مطالعات اجتماعی شیعه که در سال ۱۳۸۷ش منتشر شده است. این کتاب نخستین اثر مستقلی است که با موضوع بررسی جامعه‌شناختی آیین‌ها و مجالس عزاداری در ایران نوشته و منتشر شده است. رسانه شیعه حاصل پژوهشی پنج‌ساله است و ۹ فصل را شامل می‌شود. نخستین فصل کتاب، تاریخ آیین‌ها و مجالس عزاداری است. فرضیه‌ بنیادین کتاب، رابطه‌ عزادار و تغییر و تحولاتش با وضعیت سیاسی، فرهنگی و اجتماعی هر عصر است. ازاین‌رو در این فصل، به تفصیل در باب بسترهای اجتماعی و فرهنگی که در هر عصر سبب ظهور یک آیین یا صورت جدید در عزاداری عاشورا شده، سخن گفته شده است. در خلال گزارش تاریخی، در این فصل همچنین به مدل‌های دین‌داری و گفتمان دینی هر عصر و نیز مناسبات بین نهاد دین و سیاست پرداخته شده است. این فصل، به ترتیب این دوره‌های تاریخی را شامل می‌شود:
دوره‌ زند‌گی امامان شیعه
دوره‌ آل‌بویه / دوره‌ سلجوقیان / دوره‌ مغولان / دوره‌ تیموریان / دوره‌ صفویان / دوره‌ افشاریان / دوره‌ زندیان / دوره‌ قاجاریان / دوره‌ پهلوی
دوره‌ انقلاب اسلامی (جنگ تحمیلی، دوران پس از جنگ تا امروز)
بخش‌های واپسین این فصل هم به بیان تحولات سال‌های اخیر در جریان مداحی و عزاداری اختصاص یافته است.

15)کتاب سیرة الحسین فی الحدیث و التاریخ 
سیرة الحسین علیه السلام فی الحدیث و التاریخ کتابی در تحلیل زندگی و سیره امام حسین(علیه السلام) از زمان تولد تا حوادث بعد از واقعه عاشورا. این کتاب در ۲۴ جلد، اثر سید جعفر مرتضی عاملی، متخصص تاریخ اسلام و سیره‌نگار شیعی لبنانی است که در سال ۱۳۹۵ش در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران رونمایی شد. مؤلف انگیزه خود را از تألیف این کتاب، رفع شبهات و پاسخ به آنها و استخراج نتایج، لطایف و دستاوردهای تاریخی می‌داند. وی مدعی است که تاریخ نمی‌نویسد؛ بلکه زندگی، رفتار و موضع‌گیری‌های امام حسین(علیه السلام) را در برهه‌های مهم و سرنوشت‌ساز تاریخی تحلیل می‌کند. ۹ جلد نخست این کتاب را المرکز الاسلامی للدراسات لبنان در سال ۱۴۳۵ق-۲۰۱۴م چاپ کرد و دو سال بعد، از مجموعه ۲۴ جلدی آن در بیست و نهمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران رونمایی شد. نویسنده که از آغاز تألیف کتاب، درگیر بیماری سرطان بود، نیمه دوم کتاب را در اثنای شیمی‌درمانی و پرتودرمانی خود نوشته است.(عاملی، سیرة الحسین فی الحدیث والتاریخ، ج۴، ص۶۳.)

16) کتاب حسین وارث آدم
حسین وارث آدم، کتابی از علی شریعتی، حاوی هشت سخنرانی ایرادشده در سال‌های ۱۳۴۹ و ۱۳۵۰ش در حسینیه ارشاد. عنوان کتاب، از زیارت وارث الهام گرفته شده است. سخنرانی‌های این کتاب، ابتدا در جزوه‌های مستقل منتشر شده و بعدها در یک مجلد چاپ شده است. 

17)کتاب حماسه حسینی
حماسه حسینی، کتابی مشتمل بر سخنرانی‌ها و یادداشت‌های شهید مرتضی مطهری درباره واقعه کربلا و به‌ویژه تحریف‌هایی که در نقل اخبار آن روی داده است. این کتاب در چاپ‌های اولیه در سه جلد منتشر شد، ولی چاپ‌های بعدی آن به صورت دوجلدی ارائه گردیده است. حماسه حسینی با عنوان «الملحمةُ الحسینیة» به عربی ترجمه شده است.

18)کتاب فرهنگ عاشورا
فرهنگ عاشورا فرهنگ‌نامه‌ای فارسی در موضوع عاشورا نوشته جواد محدثی است. فرهنگ عاشورا مجموعه‌ای از مدخل‌های مرتبط با قیام عاشورا مانند اشخاص، گروه‌ها، مکان‌ها، کتاب‌ها، اصطلاحات، سنت‌ها، شعائر و... است. ترتیب مدخل‌های این کتاب به صورت الفبایی تنظیم شده است. این کتاب اثر برگزیده چهارمین دوره کتاب سال ولایت در سال ۱۳۸۱ش شد. خلاصه موضوعی این کتاب با عنوان «فرهنگنامه عاشورا» انتشار یافته و با نام «موسوعة عاشورا» به زبان عربی ترجمه شده است.

19)کتاب دانشنامه امام حسین
دانشنامه امام حسین(علیه السلام) کتابی است ۱۴ جلدی با موضوع امام حسین(علیه السلام) که در طول ده سال زیر نظر محمد محمدی ری‌شهری به کوشش جمعی از محققان نوشته شده است. بنابر مقدمه کتاب، در این مجموعه، برای بررسی زندگانی فردی و اجتماعی امام(علیه السلام) و سخنان و آرای دیگران درباره ایشان، به بیش از پانصد مصدر تاریخی، حدیثی، فقهی، تفسیری و کلامی مراجعه شده است. گزیده‌ای از مباحث این چهارده جلد در کتابی با عنوان «شهادت نامه امام حسین» جداگانه منتشر گردیده است. این کتاب به زبان عربی، فارسی نگاشته و به زبان‌های اردو، ترکی و انگلیسی ترجمه شده است.

20)کتاب آفتاب در مصاف
آفتاب در مصاف، با عنوان فرعی علل و ابعاد حادثه عاشورا، کتابی حاوی متن پیاده‌شده سخنرانی‌های مقام معظم رهبری سید علی خامنه‌ای، درباره امام حسین(علیه السلام) و تحلیل وقایع پیش و پس واقعه عاشورا در سال ۶۱ق است. این سخنرانی‌ها از‌ سال ۱۳۵۷ ش تا‌ سال ‌۱۳۹۰ ش ایراد شده است.
کتاب‌ آفتاب در مصاف‌ در شش فصل سامان یافته که عبارتند از: کلیات، امام حسین(علیه السلام)، عاشورا، یاران عاشورا، دشمنان عاشورا، زیارات و ادعیه. این کتاب تاکنون سه بار تجدید چاپ شده است. کتاب «درس‌های عاشورا» با موضوع درس‌ها و عبرت‌های عاشورا از کتاب آفتاب در مصاف استخراج و منتشر شده است.

فهرست‌ اجمالی‌ کتاب آفتاب در مصاف
کتاب آفتاب در مصاف: علل و ابعاد حادثه عاشورا، در شش فصل عنوان‌بندی شده است که‌ فهرست‌ اجمالی‌ آنها عبارتند‌ از:
کلیات: شامل مباحث مقدماتی نظیر مکتب اسلام، معارف اسلامی، جامعه اسلامی، رسول خدا(ص)، امامان شیعه، و نیز مباحث جامعه‌شناختی.(کتاب آفتاب در مصاف، ۱۳۹۲ش، ص۷.)
امام حسین(علیه السلام): شامل مطالبی درباره جشن میلاد، شخصیت امام حسین(علیه السلام)، درس‌های حسینی و... است.(کتاب آفتاب در مصاف، ۱۳۹۲ش، ص۷.)
عاشورا: شامل مباحثی مثل شناخت قیام امام حسین(علیه السلام) و زمینه‌ها و اهداف قیام، روش‌شناسی مبارزات‌ و ویژگی‌های قیام‌ و رمز ماندگاری قیام امام حسین‌(علیه السلام) و وظایف‌ و بایسته‌ها و تحریفات عاشورا است.(کتاب آفتاب در مصاف، ۱۳۹۲ش، ص۷.)
یاران عاشورا: معرفی برخی‌ از افراد برجسته حادثه عاشورا مانند زینب کبری(علیهم السلام)، حضرت عباس(علیه السلام)، علی‌اکبر(علیه السلام)، مسلم بن عقیل(علیه السلام)، قاسم بن حسن و عبدالله بن حسن(علیه السلام)(کتاب آفتاب در مصاف، ۱۳۹۲ش، ص8.)
دشمنان عاشورا: تبیین ویژگی‌های زمینه‌سازان‌ و به‌وجودآورندگان واقعه عاشورا مانند معاویة بن ابی‌سفیان و یزید بن معاویه و بیان ویژگی‌های دوران آنان.(کتاب آفتاب در مصاف، ۱۳۹۲ش، ص8.)
زیارات و ادعیه: معرفی و شرح برخی از دعاهای وارده از امام حسین(علیه السلام) یا زیارت‌های وارده درباره وی مانند دعای عرفه، زیارت عاشورا و زیارت اربعین.(کتاب آفتاب در مصاف، ۱۳۹۲ش، ص8.)

 
© کلیه حقوق متعلق به پرتال فرهنگی راسخون است. استفاده از مطالب و آثار فقط با ذکر منبع بلامانع است.